کد مطلب:259436 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:168
ابرار سامرا
از آن جا كه برخی از ابرار سامرا، حدیث حیاتشان در سلسله ی «دیدار با ابرار» آمده است، ما تنها به ذكر اسم آن كتاب ها اكتفا كرده و طالبان تفصیل را به آنها ارجاع می دهیم:
1 - میرزای شیرازی - احیاگر قدرت فتوا.
2 - محدث نوری، روایت نور.
3 - میرزا محمد تقی شیرازی، سروش استقلال.
4 - سید ابوالحسن اصفهانی، شكوه مرجعیت.
5 - هبة الدین شهرستانی - ستاره ی سامرا و...
اما ستارگان فروزانی كه در آسمان سامرا درخشیده و هر یك جهانی را با نتایج تلاش و تكاپوهای مستمر و طاقت فرسای خویش، جهانی را با نتایج تلاش و تكاپوهای مستمر و طاقت فرسای خویش، روشن كرده اند، بسی بسیارند و این نجم های نجابت و نور، و ستارگان فضیلت و تقوا، چون كهكشان بزرگ و گسترده ای هستند كه حتی تنها ذكر اجمالی از روایت رویش و حدیث حیاتشان هفتاد من كاغذ می خواهد.
در اینجا به یادكردی گذرا از آن هایی كه نام و یادشان در كنار تاریخ سامرا و در سایه سار آستان قدس عسكریین علیهماالسلام ذكر می شود بسنده می كنیم و تنها از كبوتران حریم سامرا كه، عمری در گرد گنبد مطهر عسكریین علیهماالسلام پر زدند و در نهایت نیز همچون پروانگان پاك باخته، در حول و حوش آن شمع همیشه فروزان (یعنی اطراف بارگاه ملكوتی سامرا) پرپر شدند و به دیار حضرت دوست پر كشیدند و تا ابد در زیر رواق قدسی سامرا آرمیدند، یادی به میان می آوریم.
البته این یاد كرد، تنها شامل كسانی است كه در قرن چهاردهم هجری، دار فانی را وداع گفته و در آن دیار مقدس مدفون گشته اند، آن هم نه همه را، بلكه تنها بزرگانی
[ صفحه 295]
كه در تاریخ سامرا از آنها یاد شده است:
1 - علامه فقیه آقا رضا همدانی (م ح 1250 همدان - 1322 سامرا):
وی را كه با اوصافی چون، فقیه آگاه، عالم ربانی، و... و... ستوده اند، فرزند دانشور و ژرف اندیش ملا آقا هادی بود، از همدان به نجف هجرت كرده و در آن جا حوزه ی درس شیخ اعظم مرتضی انصاری و میرزای بزرگ شیرازی را درك می كند، هنگامی كه میرزای بزرگ احرام سفر به سوی سامرا می بندد علامه همدانی نیز چون دیگران به میرزا می پیوندد و مدت زمانی را در محضر درس میرزا حاضر و از افاضل شاگردان آن بزرگوار می شود. تا این كه خود حوزه ی مستقلی را كه در تدریس و تصنیف ممتاز بود، در آن دیار ترتیب می دهد و خیل كثیری از بزرگان بارز و علمای برجسته، مثل محمد سعید حبوبی، شیخ مشكور حولاری، شیخ هادی آل كاشف الغطاء، شیخ مرتضی آل كاشف الغطاء، حاج شیخ علی قمی نجفی و دیگران در حلقه ی درسش گرد می آیند.
علامه سماوی، نویسنده و ناظم كتاب «وشایح السراء فی شأن سامرا» ضمن تجلیل از آن فقیه صمدانی و عالم ربانی، ماده ی تاریخ وفاتش را چنین می نویسد:
فقیه همدانی كه در عصر خویش از مراجع تقلید شمرده می شد، آثار گران سنگی نیز از خود به ودیعه نهاده است كه از آن میان «مصباح الفقیه» در شرح شرایع معروف است و آثار دیگر عبارتند از:
1 - كتاب الطهاره، 2 - كتاب الصوم، 3 - كتاب الخمس، 4 - كتاب الزكاة، 5 - كتاب الرهن كه گفته می شود در موضوع خود كم نظیر است.
6 - حاشیه بر رسائل شیخ انصاری كه در سال 1318 ق چاپ شده است، 7 - كتاب البیع كه عبارت باشد از تقریرات درس استادش میرزای بزرگ. 8 - حاشیه بر ریاض 9 - رساله ای در لباس مشكوك، 10 - رساله ی عملیه و...
این فقیه فرهیخته، پس از آن كه به مرض سل مبتلا شد، پناه به آستان قدس عسكریین علیهماالسلام آورد و بعد از چند ماه بیتوته در سرای سامرا، رحلت كرد و راه ابدیت را در پیش گرفت.
[ صفحه 296]
پیكر پاكش را در جهت شرقی رواق مطهر میان حجره ای كه محاذی با درب شرقی صحن شریف است در روبروی مرقد مقدس بانو حكیمه خاتون علیهاالسلام دفن كردند [1] .
2 - شیخ محمد ابراهیم نوری كبیر (م...؟ 1322 ق):
وی را برای تمایز از هم نام خود شیخ ابراهیم نوری صغیر، كبیر می گفتند تا این دو شاگرد بزرگ میرزای مجدد از هم شناخته شوند، نوری كبیر را با الفاظی چون: علامه، فقیه و مجتهد و... می ستایند، وی كه پس از وفات میرزا، تا آخر عمر معتكف دیار عسكریین علیهماالسلام و یكی از مدرسین حوزه سامرا بود، پس از عمری تلاش و تكاپو، آفتاب عمرش در دامن آستان قدس عسكریین علیهماالسلام غروب كرد و در رواق مطهر آستانه ی سامرا به خاك سپرده شد [2] .
3 - شیخ محمد حسین زرقانی شیرازی (م...؟ - 1300 ق):
وی كه او را با القابی چون: عالم، فاضل، ربانی و دیندار می ستایند، از شاگردان میرازی كبیر و علامه سید محمد اصفهانی بود، سخت به دین پای بند بود و در این راه ملامت هیچ ملامتگری او را از امر به معروف و نهی از منكر باز نمی داشت و مهر و قهرش با دیگران، در راه خدا و برای خدا بود و چنان زیست تا این كه در سال 1300 ق از چشم ها پنهان شد، پس از آن كه یاران و شاگردانش به پرس وجو پرداختند، پیكرش را در میان چاه حسینیه یافتند، به ناچار فراقش را فرا روی دیدند تا در زاویه ی صحن شریف عسكریین علیهماالسلام نزدیك صندوق سرداب مطهر دفنش كردند [3] .
4 - سید حسین حسینی اصفهانی نجفی (م 1287 نجف - 1344 ق سامرا):
این بزرگوار كه زمانی مدیر و مسؤول مدرسه ی صدر در نجف بود، بنا به وصیت خودش پس از ارتحال در سامرا، در ساحت صحن شریف نزدیك پایین پای ضریح مطهر عسكریین علیهماالسلام به خاك سپرده شد. وی كه ارتباط نزدیكی با شیخ آقا بزرگ تهرانی
[ صفحه 297]
داشته، تراجم و احوالش در نقباء البشر آمده است كه حاكی از روحانیت خاصی است كه در وی بوده [4] .
5 - آقا رضا حائری معروف به كتابفروش (م ح 1300 ق):
وی از فضلایی بود كه در درس میرزای كبیر حاضر می شدند، در سامرا از دنیا رفت و در زاویه ی صحن شریف نزدیك صندوق سرداب مقدس دفن شد، پسرش سید عبدالحمید نویسنده ی كتاب معروف و مطبوع «ذخیرة الدارین فی ترجمة اصحاب الحسین» است. [5] .
6 - سید محمد شفیع موسوی كازرونی (م 1329 ق):
از شاگردان بزرگ میرزای بزرگ كه پسرش عالم فاضل سید محمد مهدی نیز در سامرا در گذشته و مدفون در رواق شریف عسكریین علیهماالسلام است [6] .
7 - سید محمد شریف حسینی تویسركانی (م 1322 ق):
وی كه از فقهای بزرگ و علمای ربانی شمرده می شود پس از هشتاد سال تلاش و تحقیق در سامرا درگذشت و در رواق شریف پایین پای امام هادی و امام عسكری علیهماالسلام دفن شد، او دارای اجازه نامه هایی بود كه هر یك شاهد اجتهاد و ژرف اندیشی اوست، این اجازه ها از علمای بزرگی چون: علامه مولی علی خلیلی و سید علی آل بحرالعلوم و علامه شیخ محمد حسین كاظمی و آیت الله شیخ زین العابدین مازندرانی و آیت الله سید حسین كوهكمری صادر شده بودند، وی دارای تألیفات قطور و مفصلی در فقه و اصول و... نیز بوده است [7] .
8 - شیخ محمود تهرانی (م 1304 ق):
از شاگردان میرزای بزرگ شیرازی و نویسنده ی كتاب هایی در فقه و اصول، از جمله كتاب الحج كه به صورت استدلالی و مبسوط و مفصل است [8] .
[ صفحه 298]
9 - شیخ عبدالحمید لاری:
از شاگردان میرزای كبیر كه در زمان حیات استاد، وفات یافت [9] .
10 - میرزا مهدی شیرازی (م 1308 ق):
این بزرگوار كه در عصر خود از علمای اعلام و از شاگردان طراز اول میرزای كبیر و خواهر زاده ی میرزا محمد تقی شیرازی رهبر استقلال عراق و داماد میرزا فضل الله فیروزآبادی شیرازی بود، دارای آثاری در فقه و اصول از جمله تقریرات بحث میرزای بزرگ در باب طهارت و صلوة و متاجر و غیره می باشد.
مدفن او، در رواق شریف، میان دو درب حرم مطهر، جایی كه زوار برای خواندن اذن دخول، در آنجا می ایستند واقع است البته زواری كه از طرف قبله وارد حرم مقدس می شوند [10] .
11 - میرزا محسن زنجانی (م 1321 ق):
از او با اوصافی چون: فقیه پارسا و ادیب كامل نام برده اند، وی شاگرد میرزای بزرگ و علامه سید محمد اصفهانی و آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی بود كه در یكی از حجره های صحن شریف سامرا دفن شده است [11] .
12 - میرزا اسدالله شیرازی (م 1314 ق):
برادر میرزای كبیر بود و چنان در علم طبابت و مداوا تبحر تام داشت كه او را افلاطون عصر می نامیدند.
13 - سید حسین هندی:
در حق وی گفته شده: اعجوبه ی روزگار و دارای مجمع كمالات و فضائل، قاری قرآن، شاعر، طبیب، اصولی و فقیه نیز بود، تا میرزای بزرگ زنده بود وی نیز در حوزه سامرا اقامت داشت، پس از رحلت میرزا در شهر كاظمین اقامت گزید تا این كه در زمان آیت الله محمد تقی شیرازی دوباره حوزه سامرا رونق یافت و
[ صفحه 299]
او نیز بار دیگر عزم سامرا و در آنجا سرای خاكی را پشت سر گذاشته به سرای باقی شتافت [12] .
14 - شیخ حسین بهبهانی حائری (م 1310 ق):
عالمی پارسا و فاضلی متقی بود كه در زمان میرزا، رحلت كرد و در سامرا به خاك سپرده شد [13] .
1 - میرزای شیرازی - احیاگر قدرت فتوا.
2 - محدث نوری، روایت نور.
3 - میرزا محمد تقی شیرازی، سروش استقلال.
4 - سید ابوالحسن اصفهانی، شكوه مرجعیت.
5 - هبة الدین شهرستانی - ستاره ی سامرا و...
اما ستارگان فروزانی كه در آسمان سامرا درخشیده و هر یك جهانی را با نتایج تلاش و تكاپوهای مستمر و طاقت فرسای خویش، جهانی را با نتایج تلاش و تكاپوهای مستمر و طاقت فرسای خویش، روشن كرده اند، بسی بسیارند و این نجم های نجابت و نور، و ستارگان فضیلت و تقوا، چون كهكشان بزرگ و گسترده ای هستند كه حتی تنها ذكر اجمالی از روایت رویش و حدیث حیاتشان هفتاد من كاغذ می خواهد.
در اینجا به یادكردی گذرا از آن هایی كه نام و یادشان در كنار تاریخ سامرا و در سایه سار آستان قدس عسكریین علیهماالسلام ذكر می شود بسنده می كنیم و تنها از كبوتران حریم سامرا كه، عمری در گرد گنبد مطهر عسكریین علیهماالسلام پر زدند و در نهایت نیز همچون پروانگان پاك باخته، در حول و حوش آن شمع همیشه فروزان (یعنی اطراف بارگاه ملكوتی سامرا) پرپر شدند و به دیار حضرت دوست پر كشیدند و تا ابد در زیر رواق قدسی سامرا آرمیدند، یادی به میان می آوریم.
البته این یاد كرد، تنها شامل كسانی است كه در قرن چهاردهم هجری، دار فانی را وداع گفته و در آن دیار مقدس مدفون گشته اند، آن هم نه همه را، بلكه تنها بزرگانی
[ صفحه 295]
كه در تاریخ سامرا از آنها یاد شده است:
1 - علامه فقیه آقا رضا همدانی (م ح 1250 همدان - 1322 سامرا):
وی را كه با اوصافی چون، فقیه آگاه، عالم ربانی، و... و... ستوده اند، فرزند دانشور و ژرف اندیش ملا آقا هادی بود، از همدان به نجف هجرت كرده و در آن جا حوزه ی درس شیخ اعظم مرتضی انصاری و میرزای بزرگ شیرازی را درك می كند، هنگامی كه میرزای بزرگ احرام سفر به سوی سامرا می بندد علامه همدانی نیز چون دیگران به میرزا می پیوندد و مدت زمانی را در محضر درس میرزا حاضر و از افاضل شاگردان آن بزرگوار می شود. تا این كه خود حوزه ی مستقلی را كه در تدریس و تصنیف ممتاز بود، در آن دیار ترتیب می دهد و خیل كثیری از بزرگان بارز و علمای برجسته، مثل محمد سعید حبوبی، شیخ مشكور حولاری، شیخ هادی آل كاشف الغطاء، شیخ مرتضی آل كاشف الغطاء، حاج شیخ علی قمی نجفی و دیگران در حلقه ی درسش گرد می آیند.
علامه سماوی، نویسنده و ناظم كتاب «وشایح السراء فی شأن سامرا» ضمن تجلیل از آن فقیه صمدانی و عالم ربانی، ماده ی تاریخ وفاتش را چنین می نویسد:
فقیه همدانی كه در عصر خویش از مراجع تقلید شمرده می شد، آثار گران سنگی نیز از خود به ودیعه نهاده است كه از آن میان «مصباح الفقیه» در شرح شرایع معروف است و آثار دیگر عبارتند از:
1 - كتاب الطهاره، 2 - كتاب الصوم، 3 - كتاب الخمس، 4 - كتاب الزكاة، 5 - كتاب الرهن كه گفته می شود در موضوع خود كم نظیر است.
6 - حاشیه بر رسائل شیخ انصاری كه در سال 1318 ق چاپ شده است، 7 - كتاب البیع كه عبارت باشد از تقریرات درس استادش میرزای بزرگ. 8 - حاشیه بر ریاض 9 - رساله ای در لباس مشكوك، 10 - رساله ی عملیه و...
این فقیه فرهیخته، پس از آن كه به مرض سل مبتلا شد، پناه به آستان قدس عسكریین علیهماالسلام آورد و بعد از چند ماه بیتوته در سرای سامرا، رحلت كرد و راه ابدیت را در پیش گرفت.
[ صفحه 296]
پیكر پاكش را در جهت شرقی رواق مطهر میان حجره ای كه محاذی با درب شرقی صحن شریف است در روبروی مرقد مقدس بانو حكیمه خاتون علیهاالسلام دفن كردند [1] .
2 - شیخ محمد ابراهیم نوری كبیر (م...؟ 1322 ق):
وی را برای تمایز از هم نام خود شیخ ابراهیم نوری صغیر، كبیر می گفتند تا این دو شاگرد بزرگ میرزای مجدد از هم شناخته شوند، نوری كبیر را با الفاظی چون: علامه، فقیه و مجتهد و... می ستایند، وی كه پس از وفات میرزا، تا آخر عمر معتكف دیار عسكریین علیهماالسلام و یكی از مدرسین حوزه سامرا بود، پس از عمری تلاش و تكاپو، آفتاب عمرش در دامن آستان قدس عسكریین علیهماالسلام غروب كرد و در رواق مطهر آستانه ی سامرا به خاك سپرده شد [2] .
3 - شیخ محمد حسین زرقانی شیرازی (م...؟ - 1300 ق):
وی كه او را با القابی چون: عالم، فاضل، ربانی و دیندار می ستایند، از شاگردان میرازی كبیر و علامه سید محمد اصفهانی بود، سخت به دین پای بند بود و در این راه ملامت هیچ ملامتگری او را از امر به معروف و نهی از منكر باز نمی داشت و مهر و قهرش با دیگران، در راه خدا و برای خدا بود و چنان زیست تا این كه در سال 1300 ق از چشم ها پنهان شد، پس از آن كه یاران و شاگردانش به پرس وجو پرداختند، پیكرش را در میان چاه حسینیه یافتند، به ناچار فراقش را فرا روی دیدند تا در زاویه ی صحن شریف عسكریین علیهماالسلام نزدیك صندوق سرداب مطهر دفنش كردند [3] .
4 - سید حسین حسینی اصفهانی نجفی (م 1287 نجف - 1344 ق سامرا):
این بزرگوار كه زمانی مدیر و مسؤول مدرسه ی صدر در نجف بود، بنا به وصیت خودش پس از ارتحال در سامرا، در ساحت صحن شریف نزدیك پایین پای ضریح مطهر عسكریین علیهماالسلام به خاك سپرده شد. وی كه ارتباط نزدیكی با شیخ آقا بزرگ تهرانی
[ صفحه 297]
داشته، تراجم و احوالش در نقباء البشر آمده است كه حاكی از روحانیت خاصی است كه در وی بوده [4] .
5 - آقا رضا حائری معروف به كتابفروش (م ح 1300 ق):
وی از فضلایی بود كه در درس میرزای كبیر حاضر می شدند، در سامرا از دنیا رفت و در زاویه ی صحن شریف نزدیك صندوق سرداب مقدس دفن شد، پسرش سید عبدالحمید نویسنده ی كتاب معروف و مطبوع «ذخیرة الدارین فی ترجمة اصحاب الحسین» است. [5] .
6 - سید محمد شفیع موسوی كازرونی (م 1329 ق):
از شاگردان بزرگ میرزای بزرگ كه پسرش عالم فاضل سید محمد مهدی نیز در سامرا در گذشته و مدفون در رواق شریف عسكریین علیهماالسلام است [6] .
7 - سید محمد شریف حسینی تویسركانی (م 1322 ق):
وی كه از فقهای بزرگ و علمای ربانی شمرده می شود پس از هشتاد سال تلاش و تحقیق در سامرا درگذشت و در رواق شریف پایین پای امام هادی و امام عسكری علیهماالسلام دفن شد، او دارای اجازه نامه هایی بود كه هر یك شاهد اجتهاد و ژرف اندیشی اوست، این اجازه ها از علمای بزرگی چون: علامه مولی علی خلیلی و سید علی آل بحرالعلوم و علامه شیخ محمد حسین كاظمی و آیت الله شیخ زین العابدین مازندرانی و آیت الله سید حسین كوهكمری صادر شده بودند، وی دارای تألیفات قطور و مفصلی در فقه و اصول و... نیز بوده است [7] .
8 - شیخ محمود تهرانی (م 1304 ق):
از شاگردان میرزای بزرگ شیرازی و نویسنده ی كتاب هایی در فقه و اصول، از جمله كتاب الحج كه به صورت استدلالی و مبسوط و مفصل است [8] .
[ صفحه 298]
9 - شیخ عبدالحمید لاری:
از شاگردان میرزای كبیر كه در زمان حیات استاد، وفات یافت [9] .
10 - میرزا مهدی شیرازی (م 1308 ق):
این بزرگوار كه در عصر خود از علمای اعلام و از شاگردان طراز اول میرزای كبیر و خواهر زاده ی میرزا محمد تقی شیرازی رهبر استقلال عراق و داماد میرزا فضل الله فیروزآبادی شیرازی بود، دارای آثاری در فقه و اصول از جمله تقریرات بحث میرزای بزرگ در باب طهارت و صلوة و متاجر و غیره می باشد.
مدفن او، در رواق شریف، میان دو درب حرم مطهر، جایی كه زوار برای خواندن اذن دخول، در آنجا می ایستند واقع است البته زواری كه از طرف قبله وارد حرم مقدس می شوند [10] .
11 - میرزا محسن زنجانی (م 1321 ق):
از او با اوصافی چون: فقیه پارسا و ادیب كامل نام برده اند، وی شاگرد میرزای بزرگ و علامه سید محمد اصفهانی و آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی بود كه در یكی از حجره های صحن شریف سامرا دفن شده است [11] .
12 - میرزا اسدالله شیرازی (م 1314 ق):
برادر میرزای كبیر بود و چنان در علم طبابت و مداوا تبحر تام داشت كه او را افلاطون عصر می نامیدند.
13 - سید حسین هندی:
در حق وی گفته شده: اعجوبه ی روزگار و دارای مجمع كمالات و فضائل، قاری قرآن، شاعر، طبیب، اصولی و فقیه نیز بود، تا میرزای بزرگ زنده بود وی نیز در حوزه سامرا اقامت داشت، پس از رحلت میرزا در شهر كاظمین اقامت گزید تا این كه در زمان آیت الله محمد تقی شیرازی دوباره حوزه سامرا رونق یافت و
[ صفحه 299]
او نیز بار دیگر عزم سامرا و در آنجا سرای خاكی را پشت سر گذاشته به سرای باقی شتافت [12] .
14 - شیخ حسین بهبهانی حائری (م 1310 ق):
عالمی پارسا و فاضلی متقی بود كه در زمان میرزا، رحلت كرد و در سامرا به خاك سپرده شد [13] .
[1] تاريخ سامرا: ج 2، ص 328.
[2] تاريخ سامرا: ج 2، ص 329.
[3] همان، ص 330.
[4] مأثر الكبراء في تاريخ سامرا: ج 2، ص 330 و نيز نقباء البشر.
[5] همان، ص 331.
[6] همان، ص 331 و نيز نقباء البشر.
[7] همان، ص 332، و نيز شايع السراء.
[8] همان، و نيز نقباء البشر.
[9] همان، ص 333 و نيز وشايع السراء و نقباء البشر.
[10] همان، ص 333، و نيز نقباء البشر و وشايع السراء.
[11] همان، ص 334، و نيز نقباء البشر و وشايع السراء.
[12] مأثر الكبراء، في تاريخ سامرا: ج 2، ص 335.
[13] همان، ص 329، و نيز العراق بين الماضي و الحاضر و المستقبل، ص 512 - 533، از 142 بزرگوار از بزرگان حوزه سامرا را نام برده است.